Αν κάποιοι περίμεναν ότι σήμερα θα γράψω κάτι για την αποφράδα ημέρα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, συγνώμη αλλά θα τους διαψεύσω. Άλλωστε, γνωρίζω πολύ κόσμο που μπορεί να το κάνει και μάλιστα αρκετά καλύτερα από εμένα.
Σήμερα, θα ταξιδέψω στο μακρινό παρελθόν, σε εκείνο που προσπάθησε να ταξιδέψει και ο Κωνσταντίνος Καντακουζηνός, όχι βέβαια για να σκιαγραφήσω τα αποχετευτικά επιτεύγματα του Βυζαντίου, αλλά για να σας παρουσιάσω το πόσο σοβαρά προσέγγιζε η υπερδύναμη της εποχής τα ζητήματα της θρησκείας και της πολιτικής.
Πριν ξεκινήσω όμως και προκειμένου να αποφευχθούν παρεξηγήσεις, επιθυμώ να σας ξεκαθαρίσω το εξής: είμαι θρήσκος, χριστιανός, ορθόδοξος, μη θρησκόληπτος και με σεβασμό σε όλους τους θεσμούς, άρα και σε εκείνον της Εκκλησίας.
Όπως θα γνωρίζεται, μία από τις πιο λαμπρές περιόδους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (που δεν ονομαζόταν έτσι, αλλά για την οικονομία του πράγματος έτσι θα την αναφέρω), ήταν εκείνη του 6ου αιώνα μ.Χ.. Ο Ιουστινιανός, έχοντας αναλάβει τα ηνία και με παρακαταθήκη τα πολλά χρόνια προϋπηρεσίας του στην αυτοκρατορική αυλή, ήξερε ακριβώς τι ήθελε να επιτύχει αλλά και το πώς.
Ο στόχος του ήταν απλός: η Μεσόγειος να γίνει «βυζαντινή λίμνη». Έτσι χάραξε την όδευση που θα κατέληγε σε αυτό τον στόχο, δηλαδή την στρατηγική της αυτοκρατορίας. Ο παράγοντας που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη στρατηγική αυτή, κατά την προσωπική μου άποψη είναι το αφήγημα της «βυζαντινής κοινοπολιτείας» ή «βυζαντινής οικουμένης». Υπάρχουν και άλλες ονομασίες, αλλά αυτές οι δύο είναι οι αγαπημένες μου. Ενός αφηγήματος δηλαδή, με το οποίο το Βυζάντιο ουσιαστικά προσέγγιζε γείτονες, τους εκχριστιάνιζε και τους μετέτρεπε σε συμμάχους, ώστε όλοι μαζί να ζουν ειρηνικά κάτω από την προστασία του Θεού, έχοντας παράλληλα τη δύναμη (λόγω της συμμαχίας) να αντιμετωπίσουν τους αλλόθρησκους αντιπάλους. Βλέπεται, το εθνικό συμφέρον είναι σε κάθε περίπτωση υπεράνω όλων! Χαρακτηριστικά θα αναφέρω ότι μέσα από αυτή την τακτική, εκχριστιανισθήκαν και οι Αιθίοπες.
Η στρατηγική ωστόσο, είναι ένα αλληλοϋποστηριζόμενο οικοδόμημα και η οικοδόμησή της απαιτεί τη γνώση και τον καθορισμό συγκεκριμένων παραγόντων. Ένας από τους πιο κομβικούς αυτούς είναι και το ονομαζόμενο «κέντρο βάρους», το οποίο με απλά λόγια, είναι ο παράγοντας εκείνος από τον οποίο η οντότητα (η αυτοκρατορία εν προκειμένω) αντλεί ισχύ – δύναμη και η καταστροφή ή η κατάληψή του, αλλάζει ραγδαία την ισορροπία μεταξύ των αντιπάλων προς όφελος αυτού που την προκάλεσε.
Το κέντρο βάρους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν η πρωτεύουσά της, η Κωνσταντινούπολη. Υπήρχε όμως κάτι που τις έλειπε ακόμα και ο Ιουστινιανός το γνώριζε. Μπορεί να ήταν το πολιτικό, το πνευματικό, το στρατιωτικό, το πολιτιστικό κέντρο. Μπορεί να ήταν η έδρα του ίδιου του Αυτοκράτορα, ωστόσο, αν και ο Ιουστινιανός την είχε γεμίσει νεόδμητες εκκλησίες – με κορυφαία εκείνη της «Αγίας του Θεού Σοφίας» – δεν ήταν ακόμη το θρησκευτικό κέντρο, καθώς δεν ήταν σε θέση να ξεπεράσει την αίγλη των Αγίων Τόπων.
Έτσι, άρχισε μία ολόκληρη εκστρατεία συλλογής αγίων λειψάνων, προκειμένου αυτά να συγκεντρωθούν στην Πόλη και να της συμπληρώσουν το εκπεμπόμενο κύρος (που μεταφράζεται σε ισχύ). Μερικά δε από αυτά, όπως για παράδειγμα το χέρι του Ιωάννη του Προδρόμου, φυλάσσονταν στα ανάκτορα για την προστασία του ίδιου του Αυτοκράτορα. Όλη αυτή η εκστρατεία είχε σαν αποτέλεσμα, πλήθος πιστών από την αυτοκρατορία αλλά και από τις συμμαχικές οντότητες, να μεταβαίνει στην Πόλη για να προσκυνήσει τους ιερούς ναούς και τα ιερά λείψανα, ισχυροποιώντας παράλληλα και τις συμμαχικές σχέσεις.
Κάπου εκεί λοιπόν βρίσκεται η πηγή της λατρείας των ιερών λειψάνων, η οποία ξεκινάει ως κομβικός παράγοντας στήριξης και ενίσχυσης της στρατηγικής της Αυτοκρατορίας προκειμένου αυτή, όχι απλώς να επιβιώσει αλλά και να ισχυροποιηθεί έναντι των αντιπάλων της.
Βλέποντας λοιπόν τις προάλλες, το περιστατικό με το αναλλοίωτο κάστανο που είχε πριν πολλά χρόνια βράσει και δωρίσει μαζί με άλλα ο γέροντας Παΐσιος, θυμήθηκα όλα αυτά τα οποία μελετούσα για καιρό, μέσα από τα βιβλία του Χαρ. Παπασωτηρίου και του Luttwak και μαγευόμουν και είδα πόσο εύκολο είναι λάθος κινήσεις ή λάθος εκτιμήσεις μπορούν να επιφέρουν τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα.
Σε μια εποχή που τα πάντα ισοπεδώνονται και που η πιο in άποψη είναι η «δε θέλω και δε με ενδιαφέρει να έχω άποψη για τίποτα», περιστατικά όπως αυτό προκαλούν εντελώς αντίθετα παράγωγα που κατά τη γνώμη μου και τα είναι εξίσου υπερβολικά.
Πιστεύω ξεκάθαρα στο ρόλο της εκκλησίας. Όχι μόνο της εκκλησίας των συσσιτίων, αλλά εκείνης της οποίας έχω μνήμες που σήμερα έχουν ξεθωριάσει. Για σκεφτείτε για παράδειγμα τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας πίσω στο χωριό. Κάθε Κυριακή συναθροίζονταν στην εκκλησία και μετά, καθόντουσαν είτε στον προαύλιο χώρο είτε στο καφενείο και συζητούσαν για τα καλά και για τα άσχημα της ζωής. Με αυτό τον τρόπο, δεν ένιωθαν απομονωμένοι. Είχαν κάποιον να μοιραστούν τη χαρά, τη λύπη ή τοπν προβληματισμό τους. Όπως επίσης και ο πνευματικός (αν και δεν έχω εξομολογηθεί ποτέ), προσωπικά δε νομίζω ότι κάνει πολύ διαφορετική δουλειά από εκείνη του ψυχολόγου – ψυχαναλυτή.
Δεν θα μπω στη διαδικασία να γράψω τελικά αν καλώς ο ιερωμένος εξέθεσε σε λαϊκό προσκύνημα το κάστανο ή αν καλώς οι πιστοί έσπευσαν να το προσκυνήσουν. Ούτε φυσικά θα πάρω και το μέρος όλων εκείνων που έσπευσαν με χίλιους διαφορετικούς (και τις περισσότερες φορές άκομψους) τρόπους να εναντιωθούν στο συμβάν. Πιστεύω όμως ακράδαντα ότι είναι καλύτερο κάποια πράγματα να διαφυλάσσονται με την ευπρέπεια και το σεβασμό που τους αρμόζει, ώστε να μην εκτίθενται στην ωμή, επιθετική αλλά και αναμενόμενη κριτική (που δεν είναι κριτική) της εποχής, αποτελώντας την αφορμή (και σε καμία περίπτωση το αίτιο) για νέες διχόνοιες.
Κλείνοντας, θα ήθελα να θέσω έναν προβληματισμό μου προς όλους εκείνους που έσπευσαν να απευθύνουν μειωτικούς χαρακτηρισμούς (και μόνο σε αυτούς), προς τους πιστούς που ασπάστηκαν το κάστανο. Είσαι στον προθάλαμο ενός νοσοκομείου και οι γιατροί σου λένε ότι το καντηλάκι του αγαπημένου σου προσώπου «σβήνει» ή επιβαίνεις σε ένα αεροπλάνο του οποίου οι μηχανές μόλις έσβησαν. Τι θα πεις; Food for thought…
Άρης Δούμπος
(www.twitter.com/aris_dou)
