Ο μόνος που δεν έκανε διακοπές αυτό το καλοκαίρι τελικά, ήταν ο φίλος της στήλης μας, Ρ.Τ. Ερντογάν. Τις ξεκίνησε δηλαδή ο άνθρωπος, αλλά μία προσπάθεια πραξικοπήματος του τις χάλασε. Και αφού πέρασαν οι πρώτες μέρες των αναταραχών, των εμπρηστικών δηλώσεων και της αγωνίας για το τι θα συμβεί την επομένη του πραξικοπήματος, ο ίδιος αποφασίζει να πραγματοποιήσει την πρώτη του επίσκεψη στην «post – coup» εποχή, στον Πούτιν˙ σε αυτόν που πριν λίγους μήνες του βομβάρδισε μαχητικό αεροσκάφος!
Τι οδήγησε όμως τον Ερντογάν σε αυτή την κίνηση;
Ο ίδιος αυτή τη στιγμή είναι σε κατάσταση ατόμου που παλεύει με τα κύματα και ψάχνει ένα κούτσουρο για να πιαστεί. Η ήδη περιβαλλόμενη από εχθρούς Τουρκία, σήμερα έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει μία Ευρωπαϊκή Ένωση που δείχνει να της γυρίζει την πλάτη και τις εκνευρισμένες (μέχρι πρότινος) ΗΠΑ, που τη βλέπουν να συμπεριφέρεται σαν αναξιόπιστος και – σίγουρα – δύστροπος σύμμαχος.
Ο Ερντογάν όμως, θέλει εδώ και καιρό να αλλάξει τη μορφή και την άσκηση της εξωτερικής του πολιτικής. Ο ίδιος είναι μαξιμαλιστής· επιδιώκει δηλαδή να επιτύχει στοχεύσεις πέραν του εφικτού. Αυτή του η νοοτροπία, όπως επισημάνθηκε από το αρχικό κιόλας άρθρο σε αυτή τη στήλη, τον οδήγησε και στην αποπομπή του μετριοπαθούς και φιλοευρωπαϊστή Νταβούτογλου. Σε αυτή τη διαδικασία βάζει οριστική ταφόπλακα στο «πρόσφατο» παρελθόν της Τουρκίας, επιτυγχάνοντας μία ευρεία νίκη επί των αποκαλούμενων Κεμαλιστών και προχωράει στην πορεία του πολιτικού Ισλάμ, σε συνθήκες που θυμίζουν περισσότερο το Νέο-οθωμανισμό.
Για να επιτύχει σε αυτή του την πορεία ο Ερντογάν, προσπαθεί να συσπειρώσει το εσωτερικό του. Γι’ αυτό και δίνει βαρύτητα στη δημιουργία αφηγημάτων ότι ο Γκιουλέν ήταν ο «εγκέφαλος» πίσω από το πραξικόπημα, το οποίο πραγματοποιήθηκε με την ανοχή της «κακιάς» Δύσης. Αφηγήματα που βοηθούν τον ίδιο να αναδειχθεί στο εσωτερικό της χώρας του ως ο τολμηρός και ατρόμητος ηγέτης, που δε διστάζει να τα βάλει με τις ΗΠΑ, νομιμοποιώντας παράλληλα και τα όσα διαδραματίστηκαν εναντίον των πραξικοπηματιών σε όλο αυτό το διάστημα.
Η αλήθεια είναι, ότι προσωπικά εκτίμησα, πως με την επίσκεψή του αυτή, ο Τούρκος πρόεδρος θα γίνει μια χαρά πιόνι στα χέρια της Ρωσίας του Πούτιν, η οποία έχει κυρίως στραμμένο το βλέμμα της στην Γεωργία και την Κριμαία. Τελικά η επίσκεψη αυτή, πέρα από μία ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Ρωσία και ένα ηχηρό μήνυμα προς τις ΗΠΑ, ότι μπορεί και αλλού να αναζητήσει φίλους (αποδεικνύοντας το πόσο προβληματική είναι ως σύμμαχος), δε νομίζω ότι είχε κάποιο άλλο αποτέλεσμα. Και επειδή κάποιοι θα σπεύσουν να πουν ότι οι δύο χώρες αποφάσισαν να προχωρήσουν στην κατασκευή του Turkish Stream, θα επαναλάβω ότι αφενός μεν, υφίστανται μεγάλοι περιορισμοί στην κατασκευή αγωγών για τις χώρες που είτε είναι μέλη είτε επιθυμούν να γίνουν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφετέρου δε, ότι από τη σχεδίαση έως την κατασκευή ενός αγωγού, η απόσταση είναι τεράστια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη που έχει εγκαινιαστεί τουλάχιστον 5 φορές…
Και αφού λοιπόν ο Ερντογάν πραγματοποίησε την επίσκεψή του στο φίλο του (έτσι τον αποκάλεσε) Βλαδίμηρο Πούτιν, εισέβαλε με τον στρατό του στη Συρία για να πολεμήσει τον ISIS· την οργάνωση με την οποία για χρόνια είχε εμπορικές και όχι μόνο σχέσεις! Έτσι είναι αυτά τα πράγματα. Στο άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα ο σημερινός φίλος μπορεί να γίνει αυριανός εχθρός και το αντίστροφο.
Αυτό που οδήγησε στην Τουρκική εισβολή στη Συρία είναι οι Κουρδικές επιτυχίες στα τουρκοσυριακά σύνορα, οι οποίες δημιουργούν «υπαρξιακής φύσης» προβλήματα στη γείτονα χώρα. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι κουρδικές δυνάμεις πρόσφατα απελευθέρωσαν περιοχές στη δυτική όχθη του Ευφράτη, ενέργεια η οποία, όπως είχε διακηρύξει το τουρκικό κράτος, αποτελούσε casus belli. Επιπλέον, αν τα κουρδικά καντόνια κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων επιτύχουν τη μεταξύ τους ένωση, θα δημιουργήσουν μία συνθήκη που θα αναγκάσει την Τουρκία να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να συζητήσει περί των κουρδικών διεκδικήσεων.
Με λίγα λόγια, το εθνικό συμφέρον ανάγκασε την Τουρκία να πραγματοποιήσει ένοπλη εισβολή στη Συρία, με την υποστήριξη μάλιστα των ΗΠΑ, την ανοχή της Ρωσίας και – όπως υποστηρίζει η Κουρδική πλευρά – τις ευλογίες του Άσαντ και του Ιράν. Και επειδή πάντοτε χρειάζεται και μία καλή αφορμή σε αυτές τις περιπτώσεις, αυτή βρέθηκε στο πρόσωπο του ISIS.
Με τον τρόπο αυτό, η Τουρκία αναλαμβάνει και πάλι ρόλο πρωταγωνιστή στη Συριακή κρίση, στέλνοντας παράλληλα ξεκάθαρο μήνυμα προς τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, ότι συνεχίζει να κατέχει μία ισχυρή θέση στην περιοχή. Ειδικά για τις ΗΠΑ, με την πράξη της αυτή, τους υπενθυμίζει την αξία που η ίδια διαθέτει ως σύμμαχος.
Δεν παύει όμως η Τουρκία να εμπλέκεται σε έναν πόλεμο από τον οποίο δε θα μπορέσει να απεμπλακεί άμεσα, καθώς τώρα θα πρέπει να αναμένουμε αντιδράσεις τόσο από την πλευρά του Ισλαμικού Κράτους όσο και από εκείνη των Κούρδων. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι, από το πραξικόπημα και μετά, η Τουρκία ζει μία κατάσταση συνεχούς αιματοχυσίας και επομένως, τριβής. Ο δυτικός κόσμος πρέπει τελικά να αποφασίσει το τι θα κάνει με ένα σύμμαχο, ο οποίος επαναφέρει την εικόνα του «μεγάλου ασθενούς» και συνεχίζει να προκαλεί προβλήματα. Δεν σας κρύβω μάλιστα τον προβληματισμό μου για τη αντίδραση των ΗΠΑ με την κίνηση κατευνασμού του Ερντογάν και προτροπής προς την κουρδική πλευρά να εγκαταλείψει τα εδάφη στα δυτικά του Ευφράτη, μετά την επίσκεψη του δεύτερου στη Ρωσία. Τα όσα έχει ο ίδιος διαπράξει κατά το τελευταίο διάστημα, με έκαναν να αναμένω πιο δραστικές και άμεσες πρακτικές από την πλευρά μίας – φύσει και θέσει – ηγεμονικής δύναμης. Το επόμενο διάστημα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και όλοι εμείς θα κρατάμε ισχυρό το βλέμμα μας στην περιοχή.
Άρης Δούμπος
(www.twitter.com/aris_dou)
