Σα γονιός έχω έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη με «δύσκολες συμπεριφορές » των παιδιών μου. Κάθε φορά είναι για μένα μία δοκιμασία, ενώ προσπαθώ να μη ξεχνώ, ότι και για τα ίδια τα παιδιά μπορεί να είναι εξίσου δύσκολο. Ο γονικός ρόλος είναι απαιτητικός, οι προσδοκίες για τα παιδιά μας πολλές και οι κοινωνικοί κανόνες που μας περιορίζουν, περισσότεροι. Τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει πολλά στο χώρο της παιδαγωγικής επιστήμης. Η τιμωρία σαν μέσο διαπαιδαγώγησης δεν είναι πλέον αποδεκτή, έχει αποδειχθεί ότι είναι αναποτελεσματική και βασίζεται σε συμπεριφοριστικά μοντέλα προηγούμενων δεκαετιών.
Σαν παιδαγωγός παρατηρώ ότι αντιμετωπίζουμε τα παιδιά μας, σαν υποδεέστερα μας και όχι σαν μικρότερα ηλικιακά. Επιβάλουμε κυρώσεις και προσπαθούμε να διαπαιδαγωγήσουμε με αυτόν τον τρόπο, ίσως γιατί νομίζουμε ότι είναι αποτελεσματικός, ίσως γιατί εμάς έτσι μας μεγαλώσανε, ίσως γιατί δεν έχουμε την κατάλληλη πληροφόρηση και ενημέρωση.
Είναι γεγονός ότι η τιμωρία, σαν μέσο διαπαιδαγώγησης δεν είναι επιτυχημένο. Η επιβολή κυρώσεων –ποινών –για την παραβίαση κανόνων ή για κάποιο παράπτωμα βασίζεται κυρίως στο φόβο. Η τιμωρία μπορεί να έχει πολλές μορφές, μπορεί να είναι: σωματική, αποκλεισμός από προνόμια, διάλλειμα (time out), συναισθηματική απόσυρση γονέα, απειλές από φανταστικά ή πραγματικά πλάσματα, αντιγραφή μια φράσης κ.α..
Η σωματική τιμωρία, το ξύλο, το χαστούκι, το τράβηγμα του αυτιού, είναι μορφές σωματικής τιμωρίας και ΔΕΝ επιτρέπονται από ΚΑΝΕΝΑΝ βάση νόμου (Ν.3500/06, άρθρο 4). Ακόμα και σήμερα ακούω «Έλα μωρέ…μια στον πισινό για να μάθει», ή «Και εμείς που φάγαμε ξύλο τι πάθαμε». Έμαθε…να μη σε εμπιστεύεται ή να σε φοβάται και Έπαθε…πολλά σύμφωνα με έρευνες όπως μικρότερη εγκεφαλική μάζα από όση θα μπορούσε να έχει, καρκίνο διαφόρων μορφών κάτι που σχετίζεται με τα επίπεδα κορτιζόλης λόγω μεγάλου άγχους τόσο στη διάρκεια αλλά και μετά το τέλος του περιστατικού, μεγαλύτερες πιθανότητες παχυσαρκίας, αυξημένη επιθετικότητα κ.α..
Ο αποκλεισμός προνομίων, αποτελεί συχνή λύση. Λόγω κακής συμπεριφοράς αποκλείονται για το παιδί δραστηριότητες ή αντικείμενα που του αρέσουν. «Δε θα δεις τηλεόραση γιατί χτύπησες τον αδερφό σου»….όμως η πράξη και η τιμωρία που επιβάλλεται δε σχετίζονται (η απαγόρευση της τηλεόρασης σαν συνέπεια δεν έχει σχέση με την κακή συμπεριφορά, πχ. Δεν μπορείς να παίζεις με τον αδερφό σου γιατί τον χτυπάς…είναι λογική συνέπεια) και επίσης το παιδί το βιώνει σαν «εκδικητική» συμπεριφορά και θυμώνει.
Το λεγόμενο διάλειμμα (time out), αποτελούσε διαδεδομένη τεχνική και στο χώρο της προσχολικής αγωγής. Η απομάκρυνση του παιδιού από την ομάδα και η απαίτηση μας να σκεφτεί και να βρει τον αυτοέλεγχο του ξανά, έχει αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα συνήθως. Το παιδί δεν μπορεί να σκεφτεί μόνο του, κατακλύζεται από συναισθήματα και βιώνει απόρριψη. Η ένταση συνήθως αυξάνεται και τα αρνητικά συναισθήματα επίσης.
Αναπτυξιακά τα παιδιά έως 6 ετών είναι εγωιστικά, θεωρούν πως είναι το κέντρο του κόσμου, οι ανάγκες και τα θέλω τους κυριαρχούν. Πολλές φορές, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι είναι φυσιολογικό για την ηλικία των 5 ετών να μη θέλει να μοιραστεί τα παιχνίδια του και αυτό μπορεί να προκαλέσει υπερβολικές προσδοκίες.
Συμπεριφορές «δύσκολες» από τα παιδιά, κάνουν τους γονείς να νιώθουν άσχημα, εγκλωβισμένοι σε κοινωνικές νόρμες. «Δεν είναι σωστό να παίζεις μόνο σου, δώσε και στο παιδάκι ένα αυτοκινητάκι σου…αλλιώς δε θα σου ξαναπάρω άλλο παιχνίδι» ….Αναρωτιέμαι γιατί δεν είναι σωστό…ειδικά στα 5 και γιατί να πρέπει να μοιραστεί κάτι δικό του. Εμείς μπορούμε να περιγράψουμε τι συμβαίνει (π.χ. το παιδάκι θα ήθελε να παίξει μαζί σου) και να δώσουμε επιλογές στο παιδί (πχ. μπορείς να ανταλλάξεις το δικό σου αυτοκίνητο με το αεροπλάνο του άλλου παιδιού) ώστε να το βοηθήσουμε να μοιραστεί, όμως είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε το συναίσθημα και τα θέλω του. Δεν υπάρχει λόγος να επιμένουμε και να τιμωρούμε τα παιδιά όταν επιλέγουν να μη μοιραστούν.
Συχνά ακούει κανείς κλάματα σε παιδικές χαρές από παιδιά που δε θέλουν να φύγουν…γονείς που ντρέπονται γιατί γίνονται «ρεζίλι»…φωνές και κλάματα σε έναν χώρο χαράς! Μην ντρέπεστε γιατί το παιδί κατακλύζεται από το συναίσθημα του και δεν μπορεί να ελέγξει ακόμα τις παρορμήσεις του, είναι φυσιολογικό για την ηλικία του. Αυτό που μπορείτε να κάνετε για να περιορίστε έντονες αντιδράσεις είναι να δώστε στα παιδιά χρόνο, να προετοιμαστούν για την αποχώρηση. Προειδοποιείστε τα παιδιά νωρίτερα από την ώρα που θέλετε να φύγετε και βάλτε ένα όριο πχ . μετά από 1 φορά σε όλα τα παιχνίδια πρέπει να φύγουμε ή θα πούμε 2 τραγούδια όση ώρα κάνουμε κούνια και φεύγουμε.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα παιδιά από κούραση έχουν έντονες αντιδράσεις και προκαλούν με «κακές» συμπεριφορές. Υπολογίστε πάντα τον παράγοντα κούραση και πείνα, ειδικά σε βόλτες και έχετε πάντα μαζί σας κάτι, ώστε να δώστε ενέργεια άμεσα στο παιδί. Ένα φρούτο, ένα παστέλι, μία μπάρα δημητριακών λίγοι ξηροί καρποί μπορεί να αλλάξουν συνολικά τη διάθεση του παιδιού και την προθυμία του να συνεργαστεί.
Η έκθεση σε οθόνες συχνά προκαλεί έντονες αντιδράσεις σε παιδιά νηπιακής ηλικίας. Οι έρευνες λένε όχι πάνω από μία ώρα την ημέρα στην ηλικία των 6 και σε μικρότερες ηλικίες η έκθεση πρέπει να περιορίζεται ακόμα περισσότερο. Σε αυτήν την ηλικία η εναλλαγή εικόνων και τα πολλά ερεθίσματα δεν επεξεργάζονται από τον παιδικό εγκέφαλο αποτελεσματικά, τα παιδιά έχουν έντονες αντιδράσεις τόσο στο αίτημα τον γονέων για περιορισμό της έκθεσης όσο και γενικότερα. Η έκθεση σε οθόνες άρα πρέπει να γίνετε με μέτρο και όχι σε ώρες που θα θέλαμε να ηρεμήσει ένα παιδί, πριν τον ύπνο.
Ένα μεγάλο ζήτημα για όλους τους γονείς είναι ότι τα αδέλφια τσακώνονται. Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές ο γονέας καλείται να λειτουργήσει όσον το δυνατόν πιο δίκαια και αποτελεσματικά. Αποφύγετε να πάρετε το μέρος κάποιου, προσπαθήστε να είστε όσο το δυνατόν πιο δίκαιοι και βοηθήστε τα παιδιά να καταλάβουν την αιτία της διένεξης περιγράφοντας αυτό που συμβαίνει. Μη συγκρίνετε και μη χαρακτηρίζετε τα παιδιά (πχ. Αμάν βρε Πέτρο γιατί δεν μπορείς να είσαι σαν τον ξάδερφό σου, ήρεμος) . Σκοπός δεν είναι να είστε πάντα μέρος του προβλήματος, αλλά να βοηθήστε τα παιδιά να γίνουν μέρος της λύσης ώστε να μη σας χρειάζονται πια.
Ειδικά μέχρι τα 7 έτη και επειδή τα παιδιά δε σκέφτονται σαν εμάς, καλό θα είναι να μην επιβάλλεται τιμωρία. Μετά τα 7 έτη που μπορούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και αρχίζουν να ωριμάζουν συναισθηματικά, μπορούν να υπάρχουν λογικές συνέπειες των πράξεων τους, αλλά πάντα ως λογικές συνέπειες και όχι ως τιμωρίες!!!
Η τιμωρία είναι πολύ προσβλητική για το παιδί και κλείνει διαύλους επικοινωνίας. Σαμποτάρεται η σχέση εμπιστοσύνης και είναι βλαπτική για τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα για το παιδί που είναι τιμωρία είναι έντονα, νιώθει θυμό, στεναχώρια και ντροπή. Με την τιμωρία επιδιώκουμε να αλλάξουμε μια συμπεριφορά, όμως τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλούνται είναι έντονα και βλαπτικά για την αυτοπεποίθηση και την προσωπικότητα του παιδιού.
Σαφώς απουσία τιμωρίας δε σημαίνει και απουσία ορίων. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια και αισθάνονται ασφάλεια με αυτά. Οι ρουτίνες και το πρόγραμμα βοηθούν τα παιδιά να μειώνουν το άγχος και να διαχειρίζονται ματαιώσεις και απογοητεύσεις που μπορεί να προκαλέσουν «δύσκολες» συμπεριφορές. Αφήστε τα παιδιά να βιώνουν και αρνητικά συναισθήματα όπως θυμό, αλλά βοηθήστε τα να τα διαχειριστούν. Αναγνωρίστε τι χρειάζεται βάση ηλικίας και ανάπτυξης το παιδί και προσπαθήστε με απλά λόγια να του εξηγήστε ότι συμβαίνει.
Η ανάγκη του παιδιού για ισορροπία είναι δεδομένη και ο ρόλος του γονέα είναι αναγκαίο να είναι δημοκρατικός σε κάθε ηλικία, ελευθερίες και περιορισμοί ανάλογα με τις πεποιθήσεις και τις αξίες της οικογένειας, ώστε να υπάρχουν όρια και να οδηγήσουμε το παιδί στην αυτορρύθμιση. Ένας αυταρχικός γονέας (πολλές απαγορεύσεις και περιορισμένες ελευθερίες), ή ένας επιτρεπτικός γονέας (καθόλου απαγορεύσεις και άπειρες ελευθερίες) δε δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και αυτοπεποίθησης σε κανένα παιδί.
Κλείνοντας, σε δύσκολες συμπεριφορές του παιδιού, οπλιστείτε με υπομονή, δώστε εναλλακτικές λύσεις, μη συγκρίνεται τα παιδιά και μη βάζετε ταμπέλες, βοηθήστε τα σε εκρήξεις θυμού (παιδιά που τιμωρούνται σε εκρήξεις θυμού μαθαίνουν να μην εκφράζουν τα συναισθήματα τους), αναγνωρίστε σημάδια σωματικής κούρασης και μη δίνεται πολλά ερεθίσματα που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Το παιδί έχει ανάγκη να το καταλαβαίνουν και να το αγαπούν. Οι γονείς είμαστε οι μόνοι άνθρωποι που αγαπάμε τα παιδιά μας άνευ όρων, η τιμωρία υποσκάπτει αυτή τη συνθήκη. Για αυτό λέμε ΌΧΙ στην τιμωρία!!!!!
Σολομωνίδου Ράνια
Νηπιαγωγός & Μsc Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
